Η αιτία του καρκίνου μαστού ακόμη δεν είναι γνωστή, γιαυτό η πρόληψη παίζει σπουδαίο ρόλο. Εδώ σκοπός είναι η ανάδειξη τυχόν κακοήθειας σε πρώιμο στάδιο σε εξεταζόμενη χωρίς συμπτώματα. Παράγοντες κινδύνου Ο πιο σημαντικός είναι να είσαι γυναίκα: Η πιθανότητα καρκίνου μαστού είναι 100 φορές μεγαλύτερη απ' ό,τι στους άντρες. Ο επόμενος είναι η ηλικία, όσο μεγαλύτερη η ηλικία τόσο αυξάνει ο κίνδυνος: Τρία τέταρτα των κακοηθειών βρίσκονται σε γυναίκες άνω των 50 ετών. Κάθε γυναίκα έχει αυτούς τους ισχυρούς παράγοντες κινδύνου. Ανάλογα με τους παράγοντες κινδύνου που επιπροστίθενται, μια γυναίκα κατατάσσεται σε τρεις ομάδες ανάλογα με την πιθανότητα να νοσήσει από καρκίνο μαστού: υψηλού κινδύνου (>20%), ενδιάμεσου κινδύνου (15%-20%) και του αναμενόμενου κινδύνου για γυναίκα (<15%). Για κάθε ομάδα συνιστάται ο κατάλληλος τρόπος προληπτικού ελέγχου. Η ομάδα υψηλού κινδύνου περιλαμβάνει γυναίκες που έχουν • γονιδιακή μετάλλαξη • συγγενείς πρώτου βαθμού με μετάλλαξη αλλά οι ίδιες δεν εχουν εξετασθεί. Αν αυτές εξετασθούν και δεν έχουν μετάλλαξη τότε παύει αυτός ο παράγοντας κινδύνου. • ακτινοβοληθεί στο θώρακα σε ηλικία 10-30 ετών που γινόταν παλιότερα σε λέμφωμα Η ομάδα ενδιάμεσου κινδύνου περιλαμβάνει γυναίκες • με ισχυρό οικογενειακό ιστορικό • που νόσησαν από καρκίνο μαστού ή ωοθηκών • που έχουν άτυπα κύτταρα αν έγινε βιοψία στο μαστό Εκτός από τους πιο πάνω παράγοντες κινδύνου υπάρχουν και άλλοι λιγότερο ισχυροί: έναρξη εμμήνου ρύσης πριν τα 12 έτη και εμμηνόπαυση μετά τα 55, ατεκνία και λήψη θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης μετά την εμμηνόπαυση. Υπάρχουν άλλοι που όμως μπορούν να τροποποιηθούν γιατί σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και διατροφής: καθιστική ζωή, παχυσαρκία, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ.  Αντίθετα, υπάρχουν παράγοντες που δρουν προστατευτικά. Πράγματι, έχει βρεθεί στατιστικά ότι η τεκνοποίηση σε ηλικία μικρότερη των 30 ετών μειώνει τον κίνδυνο και μάλιστα τόσο πιο πολύ όσο μεγαλώνει ο αριθμός των παιδιών. Για τις γυναίκες στην ομάδα του αναμενόμενου κινδύνου υπάρχουν sites που μπορούν να υπολογίσουν τον κίνδυνο να νοσήσουν και μάλιστα προτείνεται και τρόπος να μειώσουν τον κίνδυνο, όπως αυτή του Harvard.  Μπορείτε να βρείτε κι άλλα sites ψάχνοντας για breast cancer risk calculator. Να προτιμάτε sites από γνωστά ερευνητικά κέντρα, η ακρίβεια όλων τους δεν έχει βεβαιωθεί. Προέλευση: Making sense of cancer risk calculators on the web, J Gen Intern Med. 2008 Mar;23(3):229-35 Προσοχή: Τα sites αυτά αναφέρονται για την ενημέρωσή σας και μόνο. Τίποτε δεν αντικαθιστά τον/την ιατρό που θα εξετάσει την περίπτωσή σας, ιδίως αν νομίζετε ότι ανήκετε σε ομάδα αυξημένου κινδύνου. Και λίγοι αριθμοί: Οικογενειακή προδιάθεση Όσο πιο κοντινή και μικρότερη σε ηλικία είναι η συγγενής που νόσησε τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος. 'Έτσι είναι μεγαλύτερος αν είναι πρώτου βαθμού (μητέρα, αδελφή, κόρη, αδελφός, πατέρας). Αν νόσησε μια/ένας συγγενής πρώτου βαθμού ο κίνδυνος διπλασιάζεται, αν δύο τριπλασιάζεται. Συγκριτικά, αν νόσησε μια/ένας συγγενής δευτέρου βαθμού ο κίνδυνος είναι 1,5 φορά μεγαλύτερος. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος αν νόσησαν πριν την εμμηνόπαυση, δηλαδή περίπου πριν τα 50 τους χρόνια. Στατιστικά πάντως το 85% των γυναικών με καρκίνο του μαστού ΔΕΝ έχει οικογενειακό ιστορικό. Υποπτευόμαστε οικογενειακή προδιάθεση αν υπάρχουν: • δυο ή περισσότερες συγγενείς πρώτου βαθμού με καρκίνο μαστού • συγγενής πρώτου βαθμού με δυο ή περισσότερες κακοήθειες στο μαστό • συγγενής πρώτου βαθμού με καρκίνο μαστού πριν την εμμηνόπαυση • οικογενειακό ιστορικό κακοήθειας μαστού και ωοθηκών, ιδίως αν αφορά την ίδια γυναίκα • συγγενής άντρας με καρκίνο μαστού. Η πιο ισχυρή οικογενειακή προδιάθεση υπάρχει σε περίπτωση γονιδιακής μετάλλαξης. Αν υποψιάζεστε κάτι τέτοιο, συζητείστε το με το γιατρό σας ώστε να κάνετε γενετικό έλεγχο.   Γονιδιακή μετάλλαξη Έχουν βρεθεί αρκετές μεταλλάξεις σε γονίδια που προκαλούν καρκίνο στο μαστό αλλά κι αλλού, με συχνότερες αυτές στα BRCA1 και BRCA2 γονίδια (BRCA: BReast CAncer). Αυτές οι δυο μάλιστα, έχουν και τη μεγαλύτερη προδιάθεση για νόσο. Η πιθανότητα σε γυναίκα με BRCA1 μετάλλαξη είναι 50–80% στο μαστό και 35–50% στις ωοθήκες. Για BRCA2 τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 40–70% και 13–25%. Οι άντρες με τις πιο πάνω μεταλλάξεις είναι ευνοημένοι έχοντας αντίστοιχα ποσοστά 1% για BRCA1 και 5-10% για BRCA2. Επίσης άντρες με BRCA1 ή 2 μετάλλαξη μπορεί να αναπτύξουν κακοήθεια στον προστάτη με χειρότερης πρόγνωσης σε BRCA2 (κίνδυνος X 8.6 και μάλιστα σε ηλικία μικρότερη των 65 ετών).   Ατομικό ιστορικό Γυναίκα που νόσησε έχει ως 4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να ξανανοσήσει (διαφορετικό από υποτροπή) σε οποιαδήποτε μαστό. Προληπτικός έλεγχος Από τα πιο πάνω είναι κατανοητό ότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική και ο προληπτικός έλεγχος πρέπει να εξατομικεύεται. Σύμφωνα με τις οδηγίες του Αμερικανικού κολλεγίου ακτινολογίας (American college of radiology - ACR) οι γυναίκες χωρίς προδιαθεσικούς παράγοντες πρέπει να ελέγχονται με μαστογραφία ετησίως από την ηλικία των 40 ετών και μετά. Δεν είναι απαραίτητο αλλά μια γυναίκα μπορεί να σταματήσει τον έλεγχο 5 χρόνια πριν το προσδόκιμο επιβίωσης για την ίδια.  Για το γυναικείο πληθυσμό της Ελλάδας το προσδόκιμο έχει υπολογισθεί στα 82 έτη. Για τις γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο νόσησης το ACR προτείνει τον πιο κάτω προληπτικό έλεγχο: *   δεν αποτελεί κανόνα για έλεγχο νωρίτερα από την ηλικία των 30, ακόμη γίνεται μελέτη ** δεν αποτελεί κανόνα, ακόμη εξετάζεται αν ο προληπτικός έλεγχος με MRI έχει ωφέλη μακροπρόθεσμα στην προκειμένη περίπτωση • Αν δεν έγινε ολική μαστεκτομή, συνιστάται επίσης μαστογραφία στους 6 και 12 μήνες μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας. • Το ACR επίσης συνιστά σε γυναίκες χωρίς παράγοντες κινδύνου αλλά που έχουν πυκνό μαστό στην μαστογραφία, να γίνεται υπερηχογραφικός έλεγχος σαν συμπληρωματικός στην ετήσια μαστογραφία. • Η μια μέθοδος απεικόνισης συμπληρώνει και δεν αντικαθιστά την άλλη. Έτσι ο υπέρηχος δεν αντικαθιστά τη μαστογραφία ούτε το MRI, κάθε μέθοδος έχει τις δικές της ενδείξεις. Προέλευση: • Breast Cancer Screening With Imaging: Recommendations From the Society of Breast Imaging and the ACR on the Use of Mammography, Breast MRI, Breast Ultrasound, and Other Technologies for the Detection of Clinically Occult Breast Cancer J Am Coll Radiol 2010;7:18-27. • Tailored supplemental screening for breast cancer: What now and what next? AJR Am J Roentgenol 2009;192:390-9. Τι είναι ο "πυκνός μαστός" Ακούγεται συχνά στη μαστογραφία και σημαίνει ότι ο μαστός είναι αρκετά ακτινοσκιερός (λευκός), το ίδιο σκιερός με τις περισσότερες βλάβες, οπότε αυτές αναδεικνύονται δυσκολότερα. Πυκνό μαστό έχουν οι λεπτές, νεώτερες γυναίκες και μετά την εμμηνόπαυση αυτές που λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης με οιστρογόνα. Στις μικρότερες ηλικίες ο αδενικός ιστός είναι υπεύθυνος για την αυξημένη πυκνότητα ενώ σε μεγαλύτερες ο ινώδης. Σε πυκνό μαστό χρειάζεται συμπληρωματικός υπερηχογραφικός έλεγχος που δεν αντικαθιστά τη μαστογραφία. Συγκριτικά με ένα λιγότερο πυκνό μαστό • η εικόνα που σχηματίζεται υπολείπεται σε ποιότητα γιατί σκεδάζεται η ακτινοβολία και έχει μικρότερη αντίθεση • λόγω μεγαλύτερης ανομοιογένειας στον ιστό, η ακτινοβολία αποσβένυται και χρειάζεται μεγαλύτερη δόση για το ίδιο διαγνωστικό αποτέλεσμα. • αν αναδεικνύται πυκνός μαστός και σε μεγαλυτερη ηλίκα, ο κίνδυνος νόσησης από καρκίνο μαστού είναι  αυξημένος ιδίως αν γίνεται θεραπεία υποκατάστασης με οιστρογόνα, πιθανώς λόγω μεγαλύτερης ποσότητας αδενικού ιστού για την ηλικία αλλά και συμμετοχής αυξητικών παραγόντων από τον ινώδη ιστό. Στην απεικόνιση του πυκνού μαστού η ψηφιακή μαστογραφία υπερτερεί της αναλογικής. Κίνδυνος από την ακτινοβολία κατά τον προληπτικό έλεγχο Κατ' αρχάς "κολυμπούμε" καθημερινά μέσα στην ακτινοβολία που υπάρχει στο περιβάλλον. Αυτή υπήρχε και θα υπάρχει ανεξάρτητα από τις ανθρώπινες κατασκευές και αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί είναι όχι η ίδια η ακτινοβολία αλλά η αλόγιστη χρήση της ακτινοβολίας. Η ακτινοβολία σε κάθε μαστογραφία με τους σύγχρονους ψηφιακούς μαστογράφους είναι πλέον πολύ χαμηλή. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η ακτινοβολία που δέχεται η εξεταζόμενη σε μια λήψη ισοδυναμεί την ακτινοβολία που δέχεται από το περιβάλλον μέσα σε μια εβδομάδα. Ο μαστογράφος μας έχει λάβει πιστοποίηση κατά EUREF για την επιβεβαιωμένη χαμηλή ακτινοβολία. • Σε μικρές ηλικίες υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού από τον προληπτικό έλεγχο και μειώνεται εκθετικά με την αύξηση της ηλικίας. Είναι ένας λόγος που δε συνιστάται προληπτικός μαστογραφικός έλεγχος σε γυναίκες μικρότερες των 30 ετών εκτός κι αν έχουν ήδη αυξημένο κίνδυνο όπως σε γονιδιακή μετάλλαξη. Σε μεγαλύτερες ηλικίες υπάρχει μια μικρή πιθανότητα νόσησης από το συνήθη προληπτικό έλεγχο επειδή γίνεται για πολλές δεκαετίες. Συγκεκριμένα έχει υπολογιστεί ότι ο προληπτικός έλεγχος με μαστογραφία από τα 40 έτη ως τα 80 μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του μαστού σε πολύ λιγότερο από μια στις 10000 γυναίκες. Συγκριτικά, η πιθανότητα μια γυναίκα να νοσήσει από κακοήθεια στο μαστό είναι μια στις οκτώ - χίλιες φορές μεγαλύτερη. • Ένας άλλος προβληματισμός είναι αν η ακτινοβολία από την μαστογραφία κατά τον προληπτικό έλεγχο προκαλεί μακροπρόθεσμα καρκίνο στο θυρεοειδή αδένα. Ο θυρεοειδής δεν ακτινοβολείται από την απευθείας δέσμη, αλλά από τη σκεδαζόμενη με αποτέλεσμα η ακτινοβολία να είναι πάρα πολύ μικρή και ισοδυναμεί με έκθεση στην ακτινοβολία του περιβάλλοντος για 30 λεπτά της ώρας. Έχει μάλιστα υπολογιστεί ότι η πιθανότητα να νοσήσει μια γυναίκα από καρκίνο θυρεοειδή από ετήσιο μαστογραφικό έλεγχο από τα 40 ως τα 80 χρόνια της είναι μία στα 17,1 εκατομμύρια. Επίσης η προληπτική θωράκιση του θυρεοειδή με μόλυβδο εμποδίζει τη σωστή τοποθέτηση του μαστού της εξεταζομένης κατά τη λήψη της μαστογραφίας γι' αυτό και δε συνιστάται. • Στη σελίδα της μαστογραφίας γίνεται αναφορά για τη μαστογραφία στην εγκυμοσύνη. Συμπέρασμα: Όπως και στον εμβολιασμό, υπάρχει μικρός κίνδυνος νόσησης που αντισταθμίζεται από τα πολύ μεγαλύτερα οφέλη της πρόληψης.